برنامه‌های سوئد و آلمان در یادگیری مادام العمر با تأکید بر آموزش فنی و حرفه‌ای

مقدمه

یادگیری مادام‌العمر به هر نوع یادگیری شهروندان در طول عمر خود در محیط مدرسه، خانه، اجتماع، محیط‌های ورزشی، فرهنگی، تفریحی، فعالیت‌های داوطلبانه، شرکت‌های بزرگ، سرگرمی و دیگر فرصت‌های آموزشی اشاره دارد. اسکول ورکت تعریف خود را از یادگیری مادام‌العمر چنین بیان می‌کند: «یادگیری مادام العمر دیدگاهی جامع به آموزش و پرورش و به رسمیت شناختن یادگیری در محیط‌های مختلف است.» این تعریف شامل دو نکته می‌شود: نکته‌ی اول اینکه فرد در سراسر عمر می‌آموزد. نکته‌ی دوم اینکه یادگیری مادام العمر شامل یادگیری رسمی، غیررسمی و آزاد است. باتوجه به تعریف یادگیری مادام العمر، برای بررسی اقدامات دو کشور سوئد و آلمان در این زمینه ابتدا به اهداف و سپس اقدامات آن‌ها در دو بخش رسمی و غیررسمی با تأکید بر آموزش فنی و حرفه‌ای پرداخته خواهد شد.

کشور سوئد

الف. اهداف کشور سوئد در زمینه‌ی یادگیری مادام العمر:

سوئد کشوری مرفه واقع در اروپای شمالی است. هدف دولت سوئد از یادگیری مادام العمر تبدیل شدن اقتصاد کشور به اقتصاد مبتنی بر دانش است که به آموزش و پرورشی با کیفیت بالا تکیه دارد. همچنین هدف از یادگیری مادام العمر، رشد عدالت اجتماعی، رشد توسعه فردی، دموکراسی، و رشد اقتصادی و برابر است

ب. اقدامات بخش رسمی:

در کشور سوئد هر ساله برنامه‌ای اجباری در مهد کودک‌ها برای آشنا ساختن کودکان مهد کودک با برنامه‌های مدرسه ابتدایی و بازدید از آن وجود دارد. در این کشور همه‌ی نوجوانانی که دوره‌ی 9 ساله‌ی ابتدایی (عمومی) را تمام کرده‌اند، حق تحصیل در یک دوره‌ی سه ساله دبیرستانی را دارند. تحصیلات دبیرستانی پایه‌ی خوبی برای فعالیت‌های شغلی، ادامه‌ی تحصیل، رشد فردی و همچنین مشارکت فعال در زندگی اجتماعی بنیان می‌گذارد. همچنین برنامه‌ی سراسری در دبیرستان وجود دارد که 12 برنامه‌ی حرفه‌ای و 6 برنامه آماده کننده برای دانشگاه است. برنامه‌های حرفه‌ای عبارت‌اند از: برنامه‌ی کودکان و اوقات فراغت، برنامه‌ی ساختمان و تأسیسات؛ برنامه‌ی برق و انرژی؛ برنامه‌ی وسایل نقلیه و حمل و نقل؛ برنامه‌ی تجارت و امور اداری برنامه صنایع دستی برنامه هتل و گردشگری برنامه تکنیک صنعتی برنامه استفاده و نگهداری از طبیعت برنامه رستوران و مواد غذایی برنامه گرما؛ تهویه و بهداشت؛ برنامه‌ی املاک و مستغلات، برنامه‌ی درمان و مراقبت. برنامه‌های آماده کننده‌ی دانشگاه نیز شامل این مواردند: برنامه‌ی اقتصاد؛ برنامه‌ی هنر و زیبایی؛ برنامه‌ی علوم انسانی؛ برنامه‌ی علوم طبیعی؛ برنامه‌ی علوم اجتماعی؛ برنامه‌ی تکنیک.

همه‌ی برنامه‌های دبیرستانی سه ساله هستند. پس از گذراندن یک برنامه‌ی حرفه‌ای دانش آموزان باید به خوبی آماده‌ی زندگی شغلی باشند، آموزش باید دارای کیفیت بالایی داشته باشد و به مهارت در شغل منجر شود. همچنین همه‌ی دانش آموزانی که یک برنامه حرفه‌ای را به پایان می‌رسانند، امکان کسب شرایط عمومی برای ورود به دانشگاه را در طول دوران تحصیل دبیرستان به دست می‌آورند. منظور از کسب شرایط عمومی برای ورود به دانشگاه، انتخاب دوره‌های آموزشی است که چنین امکانی را | به دانش آموز می‌دهند [پیشین]. در کشور سوئد برای رسیدن به یادگیری مادام العمر بر دبیرستان‌های فنی و حرفه‌ای تأکید دارند. آموزش فنی و حرفه‌ای در کلاس درس ارائه و طبق قراردادی بین مدارس و کارفرمایان ارائه می‌شود. دانش آموزان تحت نظر کارفرمایان به یادگیری عملی می‌پردازند. بنابراین در این کشور دوره‌های کارآموزی رایج است. هدف این دوره‌ها آموزش گام به گام شغل خاص و رسیدن به تخصص در آن شغل است. به همین دلیل بی‌کاری جوانان در کشور سوئد نسبت به سایر کشورهای جهان بسیار کم است. در کشور سوئد مخارج مالی آموزش و پرورش به عهده‌ی شهرداری‌هاست. سرمایه گذاری عمومی بزرگی در آموزش‌های حرفه‌ای وجود دارد که این کار توسط دبیرستان‌های فنی و حرفه‌ای انجام می‌گیرد. این تحولی است که بین وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم رخ داده. درواقع هیچ مرزی بین صنعت و استخدام نیست و سیستم یکپارچه‌ای وجود دارد. درسال 1991 آموزش در کشور سوئد غیرمتمرکز شد. این نظام آموزشی به شهرداری‌ها امکان داد، برای سازمان‌دهی آموزش فنی و حرفه‌ای، به منظور یادگیری مادام العمر به اقدامات گوناگونی دست بزنند؛ از جمله بررسی کیفیت آموزش که کار ارزیابان را سخت کرده است. در کشور سوئد طرح آموزش بزرگ‌سالان از سال ۱۹۹۷ آغاز شد. هدف از این آموزش اجباری، افزایش مهارت‌ها و تقویت باورهای خود در ارتباط با توانایی‌های خود و نیز فراهم آوردن فرصت برای افزایش دانش و مهارت‌های دانش پایه است. هدف از آموزش بزرگسالان، آموزش بزرگ‌سالانی است که فاقد مدرک تا دبیرستان هستند. طرح آموزش مجازی بزرگ‌سالان برای دسترسی همه بزرگسالان به آموزش ارائه شده است. به علاوه آموزش رایگان است و شهرداری مسئول مالی آموزش بزرگسالان، مهاجران، بزرگ‌سالان معلول، و یاددهی زبان دوم به مهاجران و بزرگ‌سالان محسوب می‌شود همچنین دولت برای افرادی که بنا به دلایلی نتوانسته‌اند به دبیرستان بروند و وارد بازار کار شده‌اند، شانس دومی فراهم آورده است. آنها باید به مدارس متوسطه بزرگ‌سالان بروند و مدرک پایان متوسطه را اخذ کنند. البته این برنامه، برنامه‌ای باز است و افرادی که می‌خواهند تغییر شغل بدهند و یا می‌خواهند مهارت بیشتری در شغل خود کسب کنند، می‌توانند از این دبیرستان‌ها استفاده کنند. در این راستا کارگران می‌توانند از فرصت مطالعاتی که کاملا قانونی است، استفاده کنند. در کشور سوئد بیمه‌ی بی‌کاری وجود دارد. این بیمه به کسانی تعلق می‌گیرد که در کلاس‌های درس شرکت کنند

ج. اقدامات بخش غیر رسمی:

کشور سوئد به منظور حمایت فعال از یادگیری مادام العمر اقداماتی را انجام داده است؛ از جمله:

1. افزایش استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (در کشور سوئد سطح بالایی از سواد رایانه در هر دو سطح جوانان و بزرگ‌سالان حمایت می‌شود)؛

2. معافیت‌های مالیاتی برای استفاده از رایانه در خانه پس از برنامه‌ی جدید ملی در مدارس؛

٣. افزایش تأمین مالی آموزش فنی و حرفه‌ای توسط کمک‌های فردی؛

4. افزایش شرکای اجتماعی برای همکاری در تنظیم و اجرای آموزش فنی و حرفه‌ای

کشور آلمان

هدف از یادگیری مادام العمر در کشور آلمان پرورش نیروی ماهر توانا و آماده برای کسب شغل در محیط کسب و کار و داشتن سیستم قوی و کارامد در زمینه‌ی تربیت نیروی کار با ارائه گواهینامه معتبر است

الف. اقدامات بخش رسمی

در کشور آلمان کودکان سه تا شش ساله به مهد کودک و کودکستان می‌روند. در آنجا با توجه به سن و سال خود به کاوشگری تشویق می‌شوند. پس از کودکستان، کودکان وارد مدرسه ابتدایی می‌شوند که طول آن از چهار تا شش سال در هر ایالتی متفاوت است، دانش آموزان بعد از سپری کردن دورة ابتدایی وارد دوره‎های متوسطه اول و سپس متوسطه دوم می‌شوند. طول مدت متوسطه ۹ سال است. در دوره متوسطه اول بر آموزش عمومی تأکید می‌شود، اما آموزش تخصصی نیز وجود دارد. در دوره متوسطه دوم دو نوع دبیرستان عمومی و تخصصی فعال هستند. برای اجرای خط مشی یادگیری مادام العمر ثبت نام از دوره ابتدایی تا آخر دبیرستان اجباری است. چنانچه دانش آموزی خواستار ترک مدرسه و تحصیلات شود، ابتدا مشاوران به طور مبسوط با خانواده او صحبت می‌کنند و تصمیم نهایی یا توسط پدر و مادر و یا مدرسه و یا مقامات نظارتی مدرسه گرفته می‌شود. در دوره ابتدایی دانش آموزان با زبان خارجی اول آشنا می‌شوند. این آموزش در دوره‌های بعدی ادامه دارد. زبان اول خارجی دانش آموزان انگلیسی است. در دوره متوسطه اول دانش آموزان باید زبان خارجی دوم را آغاز کنند که معمولا فرانسه است. آموزش زبان خارجی اول و دوم با هدف یادگیری مادام العمر صورت می‌گیرد.

در کشور آلمان دانش آموزان در دوره متوسطه اول درسی با نام «مطالعات پیش حرفه‌ای» دارند. در این دوره دانش آموزان در سالن‌های تربیت بدنی مجهز ورزش می‌کنند. در دوره متوسطه دوم دانش آموزان به رشته تربیت بدنی، یا به شاخه فنی و حرفه‌ای و یا به شاخه عمومی وارد می‌شوند. در آلمان در سطح متوسطة دوم مدارسی وجود دارد که فراهم کننده شانس دوم برای بزرگ‌سالانی هستند که توانایی آموزش به طور مستقل را ندارند (ایجاد فرصت جهت یادگیری مادام العمر برای بزرگ‌سالان). بنابراین برای ارتقای مهارت و توانایی‌های خود وارد این گونه مدارس می‌شوند.

آموزش فنی و حرفه‌ای در کشور آلمان از اهمیت خاصی برخوردار است. این گرایش در تربیت نیروی ماهر کاری در کشور آلمان نقش بسزایی داشته است و همراه با نظام آموزش حرفه‌ای در محل کار، یک سیستم دو گانه قوی پدید می‌آورد که بیانگر نوآوری در خط مشی یادگیری مادام العمر محسوب می‌شود. در کشور آلمان سهم آموزش و پرورش در پرورش نیروی ماهر در شغل‌های مختلف، نسبت به نیروی کار فارغ التحصیل در آموزش عالی خیلی بیشتر است. این به معنای تعداد کم نیروی کار فارغ التحصیلان دانشگاهی در آلمان نسبت به سایر کشورهای اروپایی است. پس از متوسطه اول، دانش آموزان می‌توانند وارد سه مسیر متفاوت شوند:

١. سیستم دوگانه با 9/48 درصد داوطلب؛

۲. مدرسه براساس نظام شغل با 4/20 درصد داوطلب؛

۳. بخش انتقال با 7/30درصد داوطلب. اکثر دانش آموزانی که دوره متوسطه‌ی اول را پشت سر گذاشته‌اند، وارد نظام دو گانه می‌شوند. در نظام دوگانه یادگیری در دو مکان شرکت و در مدرسه

صورت می‌گیرد. هدف پرورش نیروی ماهر توانا و آماده برای کسب شغل در محیط کسب و کار است. در این گرایش دانش آموز در هفته سه یا چهار روز در شرکت کار آموزی می‌کند. به کارآموز کمک هزینه ضمن کار داده می‌شود که در شروع کار یک سوم فرد متخصص است و هر سال به آن اضافه می‌شود درصد کمی از دانش آموزان وارد نظام شغلی و یا بخش انتقالی می‌شوند. در نظام شغلی، دانش آموزان با آزمون وارد یکی از مشاغل همانند مشاغل صنایع دستی می‌شوند و در دانشگاه تا مراحل کارشناسی آن را ادامه می‌دهند. درصد کمی از دانش آموزان نیز وارد آموزش فنی و حرفه‌ای انتقالی می‌شوند که در پایان تحصیل به آنها هیچ گواهی نامه‌ای داده نمی‌شود، در کشور آلمان بر خلاف کشور سوئد، آموزش در دبیرستانهای فنی و حرفهای در کلاس درس صورت نمی گیرد، بلکه آنها در محیط کار، دانش را می‌آموزند. عنصر اصلی در این آموزش کسب صلاحیت حرفه‌ای است. این آموزش در کشور آلمان به صورت رسمی چهره به چهره، غیررسمی در محل کار و با یادگیری روی خط صورت می گیرد. رویکرد آموزش حرفه‌ای در آلمان مبتنی بر دستاورد است نه مبتنی بر فراینده به عبارت دیگر، رویکرد مبتنی بر نتیجه است. برنامه آموزش حرفه‌ای براساس تعریف شایستگی‌های لازم از دیدگاه کارفرمایان است. در کشور آلمان، آموزش حرفه‌ای به منظور کسب گواهینامه صورت می‌گیرد.

مزیت این روش برای دولت آلمان کاهش هزینه‌های عمومی است. پروژه‌هایی که در این دوره انجام می‌پذیرند، به عنوان پروژه‌های آزمایشی در خدمت به کشور آلمان محسوب می‌شوند. جوانان آلمانی که در دبیرستان‌های فنی و حرفهای درس می‌خوانند، پس از آموزش حرفه‌ای در این دبیرستانها، به زندگی کاری خود ادامه می‌دهند. هزینه یادگیری مادام العمر به تنهایی توسط دولت پرداخت نمی‌شود

ب. اقدامات بخش غیر رسمی

جمهوری آلمان 16 ایالت دارد که هر کدام دارای اولویت‌ها و اهداف خاص خود هستند. بنابراین هیچ گونه برنامه متمرکزی وجود ندارد. با وجود این، خط مشی‌های کلی در همه ایالت‌ها دیده می‌شود. برای مثال، اولویت آموزش بزرگ‌سالان در همه‌ی ایالت‌ها وجود دارد. در ایالت‌های جمهوری آلمان آموزش بزرگ‌سالان و صدور گواهینامه اقدامی است پیشگیرانه در برابر بی کاری و عاملی کلیدی برای بهبود اشتغال و ایجاد تحرک اجتماعی به شمار می‌آید. این آموزش می‌تواند توسط شرکتهای خصوصی، کلیساها و سایر مؤسسات مانند کتابخانه‌ها و موزه‌ها و سالنهای تربیت بدنی به اجرا درآید و در واقع فرصت دوبارهای برای ادامه تحصیل کسانی است که تحصیل را ترک کردهاند، به طور خلاصه مجریان این آموزش عبارت اند از: اتحادیههای صنفی، شرکتهای تجاری، مؤسسه آموزش از راه دور، اتاق بازرگانی و صنایع و اتاق معاملات، مؤسسات آموزش عالی که موظف به ارائه آموزش تحت عنوان آموزش عالمی عمومی هستند، سازمان آموزش و پرورش، سازمان‌های مذهبی، اقدامات داوطلبانه توسط گروه‌های دیگر مسئول ارائه خدمات آموزشی به بزرگسالان می باشد.

ترویج یادگیری مادام العمر در آلمان، نوعی واکنش به مسائل فعلی جامعه است. تأمین نیروی کار ماهر به منظور داشتن توانایی مالی برای تشکیل زندگی، آموزش دانشجویان خارجی، ترویج تحرک بین کارکنان آلمانی و دیگر کشورهای اروپایی، افزایش دسترسی به آموزش برای همه سطوح از جمله محرومان کشور، و صدور گذرنامه صلاحیت حرفه‌ای از دیگر کارهای انجام یافته در کشور آلمان هستند. هدف از صدور گذرنامه حرفه‌ای، مقایسه سطح صلاحیت‌ها در بازار کار اروپا و ایجاد فرصت برای یادگیری مادام العمر و ترویج آن است. گذرنامه حرفه‌ای در آلمان انواع متفاوتی دارد. برخی از گذرنامه‌های حرفه‌ای، گواهینامه از نوع انتخاب شغل هستند. گذرنامه‌های حرفه‌ای ابزاری برای ورود به کار محسوب می‌شوند. برخی دیگر گواهینامه صلاحیت کار حرفه‌ای هستند که در آنها زندگی نامه، دانش، مهارت و توانایی‌های افراد در حال اشتغال ثبت می‌شود. در نوع دیگر گذرنامه حرفه‌ای، زندگی نامه، دانش و مهارت افراد توسط کارفرمایان سایق فرد ثبت شده‌اند که برای بازگشت به کار از آن استفاده می‌شود. برخی دیگر بیانگر ارزیایی صلاحیت کار گروهی هستند. هدف از این نوع گذرنامه‌های حرفه‌ای یکپارچه سازی مهارت مهاجران است.

تحصیلات دبیرستانی پایه‌ی خوبی را برای فعالیت‌های شغلی، ادامه‌ی تحصیل، رشد فردی و همچنین مشارکت فعال در زندگی اجتماعی بنیان می‌گذارد .هدف از یادگیری مادام العمر در کشور آلمان پرورش نیروی ماهر توانا و آماده برای کسب شغل در محیط کسب و کار و داشتن سیستم قوی و کارامد در زمینه تربیت نیروی کار با ارائه گواهینامه معتبر است

کلیدواژه‌ها: آموزش در سوئد، آموزش در آلمان، آموزش مادام العمر، آموزش فنی و حرفه‌ای

نوشته شده توسط ندا پریشانی

دانشجوی دکترای برنامه‌ی درسی دانشگاه اصفهان