ریشه هــای اضطراب در هنرستان

بررسی علل و عوامل اضطراب هنرجویان رشته¬های شاخة فنی¬و¬¬حرفه¬ای

چکیده:

هدف پژوهش حاضر بررسی علل و عوامل اضطراب در یکی از هنرستان¬های دخترانه شهرستان گلپایگان بود و در آن عوامل ایجاد کننده اضطراب در دانش¬آموزان هنگام امتحانات نظری و پروژه¬¬های عملی بررسی شد. روش اجرای این پژوهش توصیفی-پیمایشی بود و جامعه آماری پژوهش را هنرآموزان دختر هنرستان¬های سطح شهرستان تشکیل می¬دادند که از بین آنها تعدادی به شیوه طبقه¬ای تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند.

برای گرد¬آوری داده¬ها از پرسش¬نامة محقق ساخته استفاده شد و پرسش¬نامه¬ها در راستای سؤالات پژوهش، طبق «پرسش¬نامه اضطراب ساراسون» در اختیار گروه¬های رشته¬های متنوع در سطح هنرستان قرار داده¬ شد. سپس از بین گروه¬ها، اعضایی که بیشتر دارای عدم کنترل هیجان، دلشوره، نگرانی و... بودند، انتخاب شدند. در مرحله دوم پرسش¬نامه استرس BAI به صورت علائم و سطح بروز آنها ( ابداً، خفیف، متوسط وشدید) در اختیار دانش آموزان گذاشته شد. برای تعیین روایی پرسش¬نامه از پزشک متخصص اعصاب¬و¬ روان دعوت به همکاری شد. ضمن بررسی یافته¬های پژوهش دریافتیم که عوامل اضطراب در هنرآموزان این هنرستان عوامل آموزشی، اجتماعی، خانوادگی و فردی محسوب می¬شوند و نظرها و پیشنهادهایی در این راستا ارائه شد.

مقدمه

تا امروز بررسی¬های زیادی در مورد علل و عوامل افت تحصیلی و کند شدن حرکت هنر¬جویان در مسیر تحصیل توسط محققان صورت گرفته که غالباً حاکی از آن است که این عوامل هر سال خسارت¬هایی را مستقیم یا غیر مستقیم بر بخش¬های اقتصادی و اجتماعی جامعه، خانواده¬ها، معلمان و هنرآموزان و خود هنرجویان وارد می¬سازد و در مجموع کارایی درونی و نیرویی نظام آموزشی را با کاستی¬ها و صرف هزینه¬های گزافی روبه¬رو می¬کند. در همین راستا در این پژوهش کوشیده¬ایم که علل و عوامل اضطراب هنر جویان دورة متوسطه شاخه فنی¬و¬حرفه¬ای را بررسی کنیم و پیشنهادهایی را با توجه به تجربیات موجود در کلاس-ها و کارگاه¬های آموزشی مطرح سازیم.

بیان مسئله

یکی از هدف¬های نظام آموزشی متوسطه موفقیت در آموزش¬های فنی¬و¬حرفه¬ای است. درگیر شدن دانش¬آموزان با دو مفهوم امتحان نظری و پروژه¬های عملی از یک طرف، و بی¬تجربگی و ناتوانی دانش¬آموزان در اجرای پروژه¬های عملی، حجم بالای کارها و زمان محدود تحویل پروژه از طرف دیگر، بیشتر هنرآموزان را دچار تشویش و نگرانی بسیار می¬کند و در نهایت باعث کاستی¬هایی در اجرای پروژه و ناکامی اشخاص در یادگیری¬های عمیق و اصولی می¬شود. لذا این پژوهش از یک طرف درصدد و یادگیری بهترین نوع عملکرد در اجرای کارهای عملی و یادگیری بهینه مدیرت زمان در هنرستان¬های دخترانه، و از طرف دیگر شناخت روش¬های برتر برای مهارت کردن اضطراب است.

اهمیت و ضرورت تحقق

امروزه بیشتر دانش¬آموزان تا پایان دوران دبیرستان با دنیای کار عملی غربیه¬اند. در کلاس¬های هنرستان¬ها غالباً به این مشکل بر می¬خوریم که به خاطر حجم بالای پروژه¬ها و امتحانات تئوری و استرس شدید در هنرجویان، تعداد زیادی از کارها ناتمام می-مانند یا با شکل و هدفی پر از کاستی و نقص اجرا می¬شوند. عدم مدیریت زمان، کاهش فرایند یادگیری و در نتیجه نداشتن عملکردی مناسب، عمده مشکلات را تشکیل می¬دهد. مسئله حائز اهمیت این است که ریشه¬های اصلی مشکل مزبور را ببینیم و با روش¬های درمانی اصولی راه درست را به هنرجویان بنماییم.

سؤالات

1. اضطراب چیست و چه عللی در هنرجویان دارد؟ 2. عوامل آموزشی، خانوادگی و اجتماعی چه تأثیری در روند افزایش استرس در هنر جویان خواهند داشت؟ 3. چه راهکارهایی در کاهش میزان اضطراب در هنر جویان مؤثر بوده¬اند؟

تعــریف اضطراب

اضطراب یک احساس منتشر ناخوشایند و مبهم یا هراس و دلواپسی با منشأهای متفاوت و پاسخ بدن به رویدادهای تهدید کننده و یک بخش بهنجار در زندگی است. بسیاری از رویدادهایی که اطراف ما رخ می¬دهند، مانند رویدادهای محل کار و شرایط اجتماعی، و نیز مسائل مالی، می¬توانند موجب اضطراب شوند. البته برخی از اضطراب¬ها مفیدند و ما را هوشیار و برای جلوگیری از خطر آماده می¬کنند. اما زیاد آنها خطرناک است و وقتی ادامه پیدا کنند و حل و فصل نشوند، به فشار روانی می¬انجامند. فشار روانی تعادل دورنی بدن را مختل می¬کند و ناراحتی¬های جسمی مانند سردرد، ناراحتی معده، بالا رفتن فشار خون، درد قفسه سینه و مشکلات خواب را در پی دارد. در نتیجه آن، مشکلات هیجانی ( مانند افسردگی و دیگر اشکال اضطراب و نگرانی) نیز به وجود می¬آید. تحقیقات نشان داده¬اند که اضطراب می¬تواند علائم بیماری را نیز تشدید کند. وقتی سطح استرس افزایش یابد، سیستم عصبی سمپاتیک تحریک می¬شوند. این هورمون¬ها انرژی مضاغفی به ما می¬دهند و باعث می¬شوند فرد عصبی¬تر، ضربان قلب او تندتر و تنفس مشکل¬تر شود. توانایی کنترل اضطراب رفتاری قابل یادگیری است و با تغییر رفتارهای ناسالم می¬توان به شیوه¬ای مؤثر مدیریت شود.

نقش عوامل آموزشی، خانوادگی و اجتماعی در روند افزایش اضطراب

افراد اضطراب را به شیوه¬های متفاوتی تجربه می¬کنند. عمومی¬ترین عوامل افزایش اضطراب متأثر از خود دانش¬آموز، مرتبط با خانواده، جامعه محلی و جامعه زیست¬محیطی است و بقیه به مدرسه مربوط می¬شوند؛ مانند بی¬توجهی به فرایند تدریس و یادگیری، ناکافی بودن منابع، و نبود جاذبه کافی در برنامة درسی.

در بررسی مشاهده شد، بین دانش¬آموزان هنرستانی، میزان اضطراب با عواملی آموزشی در حد متوسط بالایی بالایی ارتباط دارد و عوامل خانوادگی و اجتماعی، نظیر شرایط امنیتی محیط خانواده، شرایط اجتماعی اقتصادی، تحصیلات و سطح فرهنگ خانواده¬ها، تعداد اعضای خانواده، اشتغال مادران، ارتباط بین اولیا و مربیان در حد کمتری در اضطراب دانش¬آموزان نقش دارند.

برای تشخیص منشأ اضطراب دانش¬آموزان و عوامل درون مدرسه¬ای پرسش¬نامه¬ای اضطراب ساراسون بود که به شکل عبارت¬های صحیح و غلط در اختیار دانش¬آموزان قرار گرفت. این عبارت در مورد برخورد دانش¬آموز با امتحان و مشکلات جسمی و روحی حاصل از اضطراب بودند و با توجه به پاسخ دانش¬آموزان و همکاری پزشک متخصص، افرادی که اضطرابشان در حد بالاتر از عادی بود، شناخته و به جلسات درمانی یا درمان دارویی هدایت شدند.

پرسش¬نامة دیگر، پرسش¬نامة استرس BAI بود که به طور تخصصی¬تر افراد مبتلا به اضطراب همیشگی را با علائمی نظیر کرختی یا احساس مور مور شدن، احساس گرما، لرزش، ناآرامی، وحشت¬زدگی، خفگی، ترس از دست دادن کنترل، دشواری نفس کشیدن و... مورد ارزیابی قرار داد و هر یک از علائم را نمره¬گذاری کرد. شدت اضطراب نیز توسط پزشک پشتیبان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.

به این طریق دانش¬آموزان به دو گروه تقسیم شدند: عده¬ای که با گرفتن راهکارهای صحیح بتوانند اضطراب خویش را مدیریت کنند و عده¬ای که با دارو درمانی عوامل وجود اضطراب را در خود به حداقل برسانند.

راهکارهای ارائه شده به دانش¬آموزان هنرستان برای بهبود معضل اضطراب

1. منبع اضطراب را بشناسید. بررسی کنید چه عاملی موجب اضطراب شده است. چه رویداد یا موقعیت¬هایی به وجود آورندة احساسات استرس¬زا هستند و به شما ارتباط دارند؟ ( در این رابطه پرسش¬نامه ساراسون به افراد کمک کرد تا دلیل اضطراب خود را بدانند.)

2. علائم استرس را بشناسید. در این مورد پرسش¬نامه BAI بسیار راهگشا بود. علائم استرس عبارت بودند از: شکایات جسمانی شامل سردرد، حالت تهوع، درد قفسه سینه، درد معده، سوزش و لرزش دست و پاها، رفتار پرخاشگرانه بی¬ارتباط به موقعیت، تغییر در رفتار مثل گریه بی¬دلیل و عصبی شدن، بد عملکردی الگو خواب مثل کابوس¬های شبانه، خواب کم و حتی پر خوابی.

3. راجع به اضطرابتان صحبت کنید. اگر سطح استرس شما بالاست، با یک دوست، یکی از اعضای خانواده، دبیر یا درمانگر صحبت کنید. در میان گذاشتن احساسات با یک فرد بدون اینکه دربارة آنها قضاوت شود، مؤثر است

4. روزانه تمرین¬های ورزشی انجام دهید. ورزش و تمرین ترشح هورمون اندروفین را افزایش می¬دهد و ماده¬ای را در مغز تولید می¬کند که موجب احساس آرامش می¬شود و تنش را از بین می¬برد.

5. اهداف خود را بشناسید و برای رسیدن به آنها برنامه¬ریزی کنید. هر کاری را در زمان خود انجام دهید. دانش¬آموزانی که در هنرستان تحصیل می¬کنند، با مقوله¬ای به نام تحویل پروژه در ارتباط¬اند که شاید با توجه به شرایط سنی و زمان محدود آنها، مدیریت و زمان¬بندی انجام این پروژه¬ها کمی مشکل به نظر برسد. طبق بررسی¬های که انجام شد به این نکته پی بردیم که برنامه¬ریزی و زمان¬بندی هنر جویان برای تحویل پروژه اصولی و مطمئن نیست.

6. عادت¬ها را تغییر دهید. شاید آرزو دارید تغییرات مهمی در زندگی¬تان به وجود آورید؛ مانند گذارندن زمان بیشتر با خانواده یا دوستان. همچنین شاید مسئولیت¬های زیای به گردن شماست که انجام همة آنها در یک زمان استرس¬زا است. تغییر رفتارها معمولاً زمان¬بر است. همین که رفتاری را تغییر دهید، برای تغییرات بیشتر و زندگی سالم¬تر آمادگی و انگیزه پیدا می¬کنید پس رویداد¬های استرس¬زا و دردسرهای روزانه را مدیریت کنید. مواد استرس¬زای خود را فهرست و اولویت¬بندی کنید. ابتدا با آن¬هایی آغاز کنید که مهم¬ترند و کم¬کم به کم اهمیت¬ها برسید.

7. کارهایتان را به تعویق نیندازید. کار امروز را به فردا نیندازید. به تعویق انداختن کارها باعث می¬شود دائم به آنها فکر کنید و همواره به عنوان مسئله¬ای حل نشده در ذهنتان باقی می¬ماند.

8. اهداف واقع¬گرایانه داشته باشید. محدویت¬های خود را بشناسید و بر اساس آنها اهداف خود را تعیین کنید تا بتوانید به آنها برسید.

9. پروژ¬های خود را تقسیم¬بندی کنید و در زمان¬های تعیین شده به انجام برسانید.

خلاصه تحقیق

جامعة آماری این پژوهش را هنرجویان «هنرستان فنی¬و¬حرفه¬ای بانو قائدی» شهرستان گلپایگان تشکیل دادند که تعدادشان بالغ بر 160 نفر بود. چون مطالعه کل جامعه آماری از نظر زمان به وقت زیادی نیاز داشت و از نظر هزینه مقرون به صرفه نبود، از بین اعضای این جامعه این جامعه به روش علمی نمونه¬ای در نظر گرفته شد.

پیشنهادهــا

* استفاده از دبیران و هنر جویان تخصصی و حرفه¬ای و جذب و نگهداری آنها؛

* توجه به شرایط زیست محیطی آموزش دانش¬آموزان و مجهز بودن به تجهیزات آموزشی؛

* استفاده از کارهای تیمی و گروهی با در نظر گرفتن استعداد¬های هنر جویان؛

* توجه به جو دوستانه و پر آرامش در هر کلاس؛

* استفاده از قوانین انظباطی در هنرستان

منـابع

1- افروز، غلامعلی. روان¬شناسی تربیتی. چاپ سوم.

2. شریعتمداری، علی. روان¬شناسی تربیتی. انتشارات امیرکبیر. تهران. چاپ چهارم.

3. راهنمای مبتلایان به اختلال استرس-دکتر آشلی ب. هارت-نشر پارس

4. مدیریت فعالیت گروهی در کار و آموزش-فصل¬نامه مدیریت در آموزش¬و¬پرورش دوره6-تابستان

5. مارنات، گری گراث (؟؟؟). گری گراث. ترجمه دکتر حسن پاشا شریفی و محمد¬رضا نیکجو

کلید¬واژه¬ها: آموزش فنی¬و¬حرفه¬ای، اضطراب هنر جویان، عوامل اضطراب.

نویسندگان : میترا امینی، شمسی محمد کریمی، مریم محمد کریمی