مدارس هیئت امنایی در نظام آموزشی ایران

چکیده

سال¬هاست یافتن راه¬های جدید برای تامین بودجة مورد نیاز آموزش¬و¬پرورش فکر سیاست¬مداران راه به خود مشغول کرده. قانون ایجاد مدارس هیئت امنایی از راهکارهایی است که مسئولان برای کم کردن بار مالی مدارس از دوش وزارت خانه آموزش¬و¬پرورش پیشنهاد داده و به کار گرفته¬اند. دادن اختیارات به این مدارس در ازای تأمین بخشی از بودجة مورد نیاز مدرسه از سوی اولیا و سایر نهادها، برجسته¬ترین اصل توافق¬نامه تشکیل مدارس هیئت امنایی بین وزارت آموزش¬و¬پرورش و اولیای دانش¬آموزان است. تلاش اصلی بر سر موضوع مشارکت اولیا در امر آموزش¬ و اداة مدارس است. دولت مردان امیدوارند با ایجاد مدارس هیئت امنایی، سطح مطلوب گردد.

کلید واژه¬ها: مدارس هیئت امنایی، مشارکت، کسری بودجه

مقدمه

آموزش¬و¬پرورش از نظر اقتصادی و تأمین بودجه در وضعیتی بحرانی به سر می¬برد. با اینکه هر ساله بودجة وزارت خانه افزایش می¬یابد، در وضعیت کارکنان آن و مدارس بهبودی حاصل نمی¬شود. چه بسا وزرای آموزش¬و¬پرورش که با امیدواری آمده¬اند و ناتوان از حل بحران، صندلی وزارت را ترک کرده¬اند. مشکلات این وزارت¬خانه به این یا آن وزیر و نوع گرایش سیاسی وی مربوط نمی-شود؛ گفتمان اصلی در وزارت آموزش¬و¬پرورش معیشتی و اقتصادی است. برای حل مشکلات اقتصادی آموزش¬و¬پرورش، راهکاری گوناگونی ارائه شده است که از جمله آنها می¬توان به جلوگیری از استخدام¬های جدید، تعدیل نیروی انسانی، کم کردن تصدیگر دولت، خرید خدمات از سایر ارگان¬های به قیمت تمام شده و ادارة مدارس به صورت هیئت امنایی اشاره کرد (عبدالهی، 1387: 141)

مدرسه به عنوان نهادی آموزشی و اجتماعی، یکی از بهترین تشکل¬هایی است که با استفاده از فرهنگ مشارکت، منشأ تحولاتی ارزشمند در جامعه خواهد بود. این مشارکت که موجب همکاری والدین و دانش¬آموزان با کادر آموزشی مدرسه می¬شود، علاوه بر حل مشکلات الگویی مناسب برای دانش¬آموزان قلمداد می¬شود (عباسی، 1388 :4).

بیان مسئله

کسانی که با مسائل اقتصادی و بودجه¬ای کشور آشنا هستند، بر این عقیده¬اند که آموزش¬و¬پرورش را با اعتبارات دولتی نمی¬توان اداره کرد، اما سیاست¬مداران چنین حقیقتی را بر زبان نمی¬آورند. آنها به معلمان وعدة استخدام می¬دهند و به والیا اطمینان می-دهند که گرفتن هرگونه وجه از آنان غیر قانونی است. همه این¬ها مستلزم افزایش بودجة دولتی است. در اکثر کشورها دولت هزینه تحصلات اجباری رایگان را می¬پردازد. در ایران نیز دولت موظف به فراهم کردن وسایل تحصیل رایگان است (عبدالهی، 144:1387).

مسائل اقتصادی و کسری بودجه آموزش¬و¬پرورش به اندازه خود آموزش در ایران قدمت دارد. به همین دلیل، آیین¬نامه ادارة مدارس به شکل هیئت امنایی، به استناد قانون تشکیل شوراهای آموزش¬و¬پرورش مصوب سال 72، مادة 13 قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب سال 86 و ماده 144 قانون برنامه چهارم توسعه تهیه شده است. به نظر برخی کارشناسان، طبق ماده 144 برنامه چهارم، دستگاه¬های دولتی و اجرایی موظف شدند سالانه دست کم 20 درصد از خدمات و فغالیت¬های خود را به روش قیمت تمام شده واگذار کنند که پای بخش خصوصی به تصمیمات دستگاه دولتی باز شد. حال باید به این پرسش پاسخ داد که راهکار ایجاد مدارس هیئت امنایی تا چه اندازه توانسته است زخم کهنه کسری بودجه را التیام بخشد.

شیب تند مدارس هیئت امنایی

تأسیس اولین مدارس غیرانتفاعی به اواسط دهة 60 برمی¬گردد. پوشش حدود 8 درصدی این مدارس نشان می¬دهد که نتوانسته است دانش¬آموزان زیادی را جلب کند؛ زیرا تأمین شهریه¬های بالای این مدارس با وجود کیفیت آموزشی از عهده خانواده¬ها خارج بوده است. بنابراین، نظام آموزشی تصمیم گرفت از بار خصوصی¬سازی مدارس بکاهد و مدارسی با عنوان هیئت امنایی راه¬اندازی کند.

شورای عالی آموزش¬و¬پرورش در راستای کمک به اجرای ماده 13 قانون مدیریت خدمات کشوری و ماده 144 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور و قانون تشکیل شوراهای آموزش¬و¬پرورش در استان¬ها، شهرستان¬ها و سیاست مدرسه-محوری، آیین¬نامه توسعه مشارکت¬های مردمی به شیوه مدیریت هیئت امنایی را تصویب کرد. مدارس کرد. مدارس هیئت امنایی، نخستین بار در سال 1383 به صورت آزمایشی راه¬اندازی شدند. در همان سال، حدود 1000 مدرسه زیر پوشش این طرح قرار گرفتند. سال بعد، تعداد این مدارس به دلیل انعطاف نداشتن آیین¬نامه، به 450 واحد کاهش یافت اما پس از اصلاحات لازم، تعداد آن برنامه پنچم توسعه، 20 درصد از مدارس سراسر کشور به شیوه هیئت امنایی اداره شوند. مدارس دولتی واجد شرایط می¬توانند با پیشنهاد شورای مدرسه و تأیید شورای منطقه، مجوز هیئت امنایی شدن را به طور موقت یک سال دریافت کنند. در صورت احراز استاندارد¬های لازم، این مجوز به موافقت قطعی تبدیل خواهد شد. براساس قانون مدارس هیئت امنایی، منابع مالی این مدارس شامل اعتبارات دولتی، وجوهی که از ارائه خدمات آموزش¬و¬پرورش فوق برنامه دریافت می¬شود و کمک¬های مردمی داوطلبانه پرداخت می¬شود.

اختیارات هیئت امنایی

رئیس سازمان مدارس غیر دولتی و توسعه مشارکت¬های مردمی وزارت آموزش¬و¬پرورش درباره اختیارات هیئت امنا می¬گوید: «تصویب برنامه سالانه مدرسه، بودجه مدرسه، بررسی مسائل پرورشی، پیشنهاد انتصاب مدیر، درخواست تأمین معلم، شیوه پرداخت کارانه و پاداش به کارکنان و تراز مالی مدرسه از جمله اختیارات هیئت امنای مدارس است».

شهریه، پاشنه آشیل مدارس هیئت امنایی

میزان شهریه این مدارس توسط هیئت امنا تعیین می¬شود که می¬تواند متفاوت باشد. این مسئله منجر به بروز نگرانی¬هایی در میان اولیا شده است. دبیر کل شورای عالی آموزش¬و¬پرورش در این¬باره می¬گوید: « عملکرد هیئت امنای مدارس، توسط ادارات آموزش¬و-پرورش شهر و منطقه رصد می¬شود و ارزیابی آنان به شورای آموزش¬و¬پرورش شهر و منطقه گزارش می¬شود که هر کدام راضی کننده نباشد، شورای آموزش¬و¬پرورش می¬تواند آن را منحل کند.»

معاون وزیر و رئس سازمان مدارس غیر دولتی و توسعه مشارکت¬های مردمی وزارت آموزش¬و¬پرورش تصریح کرد: « هدف ما از هیئت امنایی کردن مدارس، جلب مشارکت علمی، فکری و فرهنگی اولیا در اداره مدرسه، و در مرتبه بعدی مشارکت اقتصادی است.» به گفته سرپرست دفتر توسعه مشارکت¬های مردمی، نتایج یک نظر سنجی نشان می¬دهد والدینی که فرزندانشان در مدارس هیئت امنایی تحصیل می¬کنند، اعتماد بیشتری به شیوه مدیریت مدرسه دارند. ایجاد رقابت سالم بین معلمان به رقابت سالم بین مدارس منتهی می¬گردد و روحیه مشارکت¬پذیری اولیا تقویت می¬شود. هنگامی که اداره بخشی از امور به مردم واگذار می¬شود، مدیریت بخشی و فرابخشی امور در طول زمان به کمال می¬رسد.

مشکلات مدارس هیئت امنایی

نظام آموزش¬و¬پرورش کشور، مدارس هیئت امنایی و غیر دولتی را در حال توسعه می¬دهد که هنوز برخی بر اصل 30 قانون اساسی و آموزش رایگان تا پایان دورة متوسطه پافشاری می¬کنند و این گونه مدارس را چالشی برای اجرای این قانون می¬دانند. از سوی دیگر، از کیفیت¬بخشی به برنامه¬های آموزشی این مدارس خبری به گوش نمی¬رسد، اینکه حضور هیئت امنا قرار است چه تحولی در برنامه¬های آموزشی و کیفیت آنها ایجاد کند و هنوز دستورالعمل دقیقی درباره میزان شهریه کمک¬های داوطلبانه، به هیئت امنا ابلاغ نشده است که می¬تواند به برداشت¬های سلیقه¬ای دامن بزند (عباسی4:1388).

پیشنهادات

* عملکرد سالیانه هیئت امنا در اختیار مدارس، اعضای هیئت امنا، دانش آموزان و اولیا قرار گیرد تا از حمایت¬های منطقی آینده برخوردار گردند.

* هیئت امنا برای ترعیب کمک¬کنندگان خصوصی، جلب حمایت بنیادها و مجامع قانون¬گذاری برنامه¬ای تدوین کند تا مدارس قادر به اجرای تعهدات علمی، پژوهشی و خدماتی خود باشند.

* هیئت امنا باید در مقابل مسئولیت¬ها و اختیارات خود پاسخگو باشد.

نویسنده : سمانه چهرقانی